معرفی کتاب هنر جنگ
درس‌هایی از دل سده‌ی چهارم پیش از میلاد مسیح، اما همچنان تازه و امروزی! کتاب هنر جنگ، اثر فرماندهی نظامی و فیلسوف چینی، سون تزو است و به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین رساله‌های آموزش رزم و تکنیک‌های جنگی شناخته می‌شود که نسل‌به‌نسل خود را به دست انسان امروزی رسانده است؛ کتابی که آموزه‌ها و اندرز‌های آن محدود به موقعیت رزم و جنگ نیست و بلکه در دنیای سیاست، استراتژی‌های تجاری و شغلی و حتی اصول و فنون زندگی روزمره نیز حرفی برای گفتن دارد.
دربارهی کتاب هنر جنگ
تصور کنید با گشودن یک کتاب، مردی خردمند از صد‌ها سال گذشته و از دیار جنگ و جنگ‌آوری یعنی چین، مقابل شما بنشیند و حاصل سال‌ها زندگی پربار خود در میدان‌های نبرد را برای شما بازگو کند. این تجربه‌ای‌ست که می‌توانید با خواندن کتاب هنر جنگ (The Art of War) به دست بیاورید. شگفت‌زده خواهید شد اگر بفهمید که صاحب این کلام شیوا و ارزنده، یعنی سون تزو (Sun Tzu)، استراتژی‌های جنگی و راه‌های مصاف و رویارویی در میدان مبارزه را با چنان هوش و فراستی تعریف می‌کند، که گویی این کتاب نه در هزاروچهارصد سال قبل، بلکه در همین زمانه نوشته شده است.
اما چرا کتاب هنر جنگ تا به این‌اندازه شناخته‌شده و پرآوازه است؟ شاید یکی از دلایلی که هر فرد نیاز دارد نگاهی به این کتاب بیندازد آن است که اصطلاح جنگ و نبرد، موضوعی محدود و محصور به مرز سرزمین‌ها و میدان‌های رزم نیست. انسان‌ها با غریزه و روحیات رقابت‌جویانه‌ای که دارند، هزاران سال است که در جایگاه‌ها و موقعیت‌های مختلف، محکوم به رویارویی با یکدیگر و مقابله در عرصه‌های مختلف هستند.
به عبارتی، امروزه در جهانی زندگی می‌کنیم که جنگ و نبرد در آن معنای تازه‌ای یافته و سلاح‌های آتشین جای خود را به سلاح‌ها نامرئی داده‌اند. اما در چنین جهانی، قواعد و اصول جنگیدن همچنان است که همیشه بوده و قوانین رهبری و مدیریت جنگ نیز هنوز بر رسم قدیم خود پابرجاست. همین موضوع گفته‌های سون تزو را به گنجینه‌ای ارزشمند و کم‌یاب تبدیل می‌کند و به همین دلیل است که با گذشت قرن‌ها، همچنان بسیاری از برترین استراتژیست‌های جنگی، انقلابیون و مصلحان اجتماعی و بازی‌گردانان دنیای سیاست و رقابت، اصول و قواعد حرفه‌ای خود را از کتاب هنر جنگ الهام می‌گیرند.
اما چرا باید کتاب هنر جنگ را خواند؟ چه نکته‌ای این اثر را همچنان نسبت به صد‌ها آثار مشابهی که در باب جنگ و جنگ‌آوری نوشته شده، یکه‌تاز و بی‌همتا می‌کند؟ باید جواب چنین سؤالی را در ژرفای اندیشه‌ها و نگرش نویسنده‌ی اثر، یعنی سون تزو یافت. جهان فکری بی‌نظیر و خرد ناب این اندیشمند است که کتاب هنر جنگ را به اثری نامیرا و زنده در زمان‌های مختلف تبدیل کرده است. شاید در ابتدا تصور شود که نویسنده‌ی این کتاب، تنها با هدف پیروزی در نبرد‌ها و گسترش خشونت آشکار، چنین کتابی را به رشته‌ی تحریر درآورده؛ اما برای شما جالب توجه خواهد بود اگر بدانید که بزرگ‌ترین تئورسین جهان جنگ، چه دیدگاه معتدل و هوشمندانه‌ای نسبت به امیال پیش‌رونده و پیروزی‌خواهانه‌ی بشر داشته و چگونه جهان جنگ‌آوری را به اصول میانه‌روی و عقل آمیخته است.
حال می‌توان تصور کرد که اگر بزرگ‌ترین جنگ‌آوری‌های تاریخ بشر، از حملات ناپلئون بناپارت گرفته تا جنگ‌های جهانی اول و دوم، بر اساس اندیشه و دیدگاهی مشابه کتاب هنر جنگ پیش می‌رفتند، سرنوشت و آینده‌ی بشر تا به چه اندازه دگرگون می‌شد و اکنون در چه جهان متفاوتی می‌زیستیم. همین موضوع هم هست که اهمیت مطالعه در باب جنگ و هدایت آن و خواندن کتابی مثل هنر جنگ را برای خواننده‌ی اهل تفکر روشن‌تر می‌کند.
اما ایده‌ی نوشتن کتاب هنر جنگ یا اولین رساله‌ی کلاسیک در باب جنگ، از کجا به ذهن سون تزو رسید؟ می‌دانیم که تاریخ جنگ، عمری به درازای تاریخ حضور بشر بر روی زمین و بلکه ما قبل آن دارد. فاتحان و دلاوران سرزمینهای وسیع همواره در کشورگشایی و فتح منابع تازه از یکدیگر پیشی می‌گرفتند و جنگ‌آوری و دلاوری را با بقای حکومت و سعادت پادشاهی خود هم‌تراز و هم‌سو می‌دیدند. اما در میان این هجمه و هیاهو، همیشه پیروزی نهایی از آنِ دلاورانی بوده که تصمیمات جنگی خود را با ایده‌های راهبردی و خردمندانه درمی‌آمیختند. با شروع اولین جنگ‌ها، استراتژی‌های تازه و نقشه‌های پیچیده یکی پس از دیگری سر برآوردند و گوی پیروزی را از حریف ربودند.
اما تا پیش از آنکه کتاب هنر جنگ به نگارش درآید، بسیاری از این استراتژی‌ها همچنان در قالب نقل‌قول‌های شفاهی و قانون‌های نانوشته باقی مانده بودند و همیشه جای خالی اثری مدون برای بیان اصول جنگ‌آوری، احساس می‌شد. این ایده در قرن چهارم پیش از میلاد و در بحبوبحه‌ی حکم‌رانی پادشاهان خون‌ریز چین، بالاخره توسط سون تزو به واقعیت بدل گشت. گفته‌های این فیلسوف و فرماندهی نظامی، آنچنان بدیع و پرمغز بود که نه‌تنها رضایت و توجه پادشاه وقت را جلب کرد، بلکه به چراغ روشنی برای جنگ‌آوران بزرگ تبدیل شد.
شاید در نگاه اول به‌نظر آید که کتاب هنر جنگ، توضیحی ساده و رسمی دربارهی قدرت حملات نظامی و نحوه‌ی چینش سرباز‌ها در میدان نبرد باشد. اما شاید تعجب کنید اگر بدانید که سون تزو نبرد را چیزی فراتر از حملات، نوع سلاح‌ها و تعداد نفرات می‌دانست. درحقیقت از اولین نکاتی که نویسنده‌ی کتاب هنر جنگ به خواننده‌ی خود یادآوری می‌کند آن است که جنگ، مفهومی ورای عناصر و عوامل مادی‌ست و بیش از آنکه به اسلحه و سپاه وابسته باشد، به روحیه و عوامل روانی گره خورده است. شناخت صحیح طرف مقابل، برنامه‌ریزی و زمان‌بندی مناسب و استفاده از فرصت‌ها و سرعت عمل در واکنش، تنها گوشه‌ای از درس‌ها و نکته‌های تعیین‌کننده‌ای‌ست که سون تزو در دل آموزش جنگ به شاگردان خود یادآوری می‌کند.
از همین روست که باید کتاب هنر جنگ را نه یک کتاب آموزش جنگی، بلکه درس و حکمتی برای زندگی واقعی بدانیم. سون تزو همچنین ازجمله اندیشمندان و نظریه‌پردازان نظامی‌ای‌ست که در کنار آموزش تکنیک‌های جنگی، عوارض و سویه‌های منفی مبارزه را نیز برای مخاطب بازگو می‌کند و به یاد ما می‌اندازد که همیشه جنگ و مبارزه، آن هم از نوع طولانی‌اش، راه به جایی نخواهد برد. از این نظر نیز کتاب هنر جنگ را در عین قدمت بالا و ارزش تاریخی‌اش، می‌توان یکی از نمونه‌های پیش‌رو و متفاوت در میان رساله‌های نظامی دانست.
از دیگر ویژگی‌های جذاب کتاب هنر جنگ، توجه و اشاره‌ی نویسنده‌ی آن به مفهوم ستون پنجم و دست‌اندرکاران بیرون از میدان جنگ است. سون تزو که به‌خوبی از تأثیر عمیق مخبران و خراب‌کاران در روند شکست و پیروزی مبارزات خبر داشت، راه‌های بهره‌برداری و استفاده‌ی پربازده از این قابلیت و ظرفیت عظیم را به خوانندگان خود می‌آموزد. در عصری که جنگ سرد و مبارزه‌ی سایبری حرف اول را در جهان قدرت می‌زد، می‌توان به نقش پررنگ و زنده‌ی آموزه‌های کتاب هنر جنگ و پویایی گفته‌های نویسنده‌ی آن پی برد.
این نسخه از کتاب هنر جنگ، در قالب سیزده فصل کلی به نگارش درآمده است. اما قبل از ورود به بحث اصلی، گردآوردندگان این کتاب تصمیم گرفته‌اند تا بابی برای آشنایی بهتر با شخصیت سون تزو و جایگاه و موقعیت تاریخی‌اش فراهم کنند. برای همین نیز پس از مقدمه و پیشگفتاری از بی. اچ. لیدل هارت (B. H. Liddell Hart) مورخ نظامی اهل بریتانیا و س. ب. گریثیف (S. B. Griffith) تفنگ‌دار ارتش دریایی ایالات متحده، به سراغ دیباچه‌ای از زندگی سون تزو، جنگ‌های زمان زندگی وی و توضیحاتی در باب متن کتاب خواهیم رفت، و پس از ارائه‌ی توضیح کوتاهی دربارهی ترجمه‌ی کتاب، به فصل ابتدایی آن پرداخته خواهد شد.
کتاب هنر جنگ به‌طور خلاصه شامل محاسبات و برآورد‌هایی‌ست که هر جنگنده، پیش از ورود به عرصه‌ی نبرد و در حین آن، باید آن‌ها را به‌خوبی بررسی کند و مورد توجه قرار دهد. سون تزو برای توضیح مباحث خود، بیانی خشک و رسمی ندارد؛ بلکه برای فهم بهتر مطالب توسط مخاطب و ثبت عمیق آن‌ها در ذهن وی، از اشاره‌های نغز و کوتاه و تمثیل‌های قابل‌درک بهره می‌گیرد. نویسنده‌ی این کتاب، اساس نبرد را از طبیعت الهام می‌گیرد و اصول حرکت نظامی را به حرکت آب تشبیه می‌کند؛ از شیوه‌های فریب دشمن می‌گوید و اصول مدیریت و هدایت نبرد را برمی‌شمارد.
کتاب هنر جنگ همچنین از هنر دفاع و اهمیت آن در صحنه‌ی رویارویی با دشمنان می‌گوید و شناسایی نقاط قوت و نقاط ضعف نیروهای دشمن را به خواننده آموزش می‌دهد. آشنایی با مهارت و فنون انعطاف‌پذیری در جنگ، شناخت موقعیت‌های میدانی در نبرد سرزمینی، انواع حملات محیطی و به‌کارگیری نیروهای مخفی و جاسوسی، تنها گوشه‌ای از ده‌ها عنوان خواندنی و جذابی هستند که در کتاب هنر جنگ که با عناوینی مانند «هنر رزم» و «آیین رزم» نیز به زبان فارسی ترجمه شده است، خواهیم خواند.
از دیگر بخش‌های پرفایده‌ی کتاب هنر جنگ، بخش ضمیمه‌های آن است. تهیه‌کنندگان این کتاب، پس از متن اصلی سون تزو، چهار بخش تکمیلی نیز به کتاب افزوده‌اند. خوانندگان در این یادداشت‌ها با نظرات دیگر اندیشمندان دربارهی سون تزو آشنا خواهند شد و با تأثیر گفته‌های او بر تفکرات نظامی حاکم بر امپراطوری چین آشنا خواهند شد. از ضمیمه‌های دیگر کتاب نیز بررسی نفوذ آراء این اندیمشند چینی، بر سرزمینهای غربی و ورود ترجمه‌های مختلف هنر جنگ یا هنر رزم، در بازار‌های کتاب است. همچنین در ضمیمه‌ی پایانی کتاب هنر جنگ، به‌طور خلاصه با تفسیرکنندگان نام‌آشنای این کتاب و شرح خلاصه‌ای از زندگی آن‌ها روبه‌رو خواهیم شد.
کتاب هنر جنگ به‌طور کلی در مورد رقابت و درگیری در هر سطحی، از سطح بین فردی گرفته تا بین‌المللی، کاربرد دارد. هدف سون تزو از خلق چنین اثری، تقویت روحیه‌ی شکست‌ناپذیری، پیروزی بدون نبرد و قدرت غیرقابل نفوذ از طریق درک فیزیک، سیاست و روان‌شناسی درگیری است. این کتاب در سال‌های اخیر نسخه‌ها، خلاصه‌ها و ترجمه‌های زیادی به خود دیده است. کتاب هنر جنگ در میان ناشران و مخاطبان فارسی‌زبان نیز محبوبیت بسیاری دارد و با ترجمه‌های مختلفی به چاپ می‌رسد. نسخه‌ای که در مقابل شما قرار دارد، یکی از ترجمه‌های خوب این اثر محسوب می‌شود که با تلاش‌های مهدی سمسار به ثمر رسیده است. گفتنی‌ست که انتشارات جامی، این اثر ارزنده و خواندنی را به دست علاقه‌مندان می‌رساند.
جوایز و افتخارات کتاب هنر جنگ
- از شناخته‌شده‌ترین آثار کلاسیک در حوزه‌ی آموزش رزم‌آوری با قدمت 2500 سال
- یکی از تأثیرگذارترین متون نوشته‌شده در شرق آسیا، در باب استراتژی‌های جنگی
نکوداشت‌های کتاب هنر جنگ
- مطالعه‌ی کتاب هنر جنگ همیشه مفید خواهد بود؛ زیرا به همان‌اندازه که یک اثر تاکتیکی دربارهی نبرد است، یک اثر فلسفی نیز هست. (نیویورک تایمز)
- از پرفایده‌ترین کتاب‌هایی که درباب راهبردهای خردمندانه به نگارش درآمده است. این کتاب حتی برای جنگجویانی که در شرکت‌های امروزی به رقابت می‌پردازند یا برای افرادی که در اتاق هیئت مدیره به دنبال مزیت و برتری هستند نیز کاربرد دارد. در کل می‌توان گفت، هر کسی که در راستای به دست آوردن برتری در تلاش است، از خواندن این کتاب بهره‌مند خواهد شد. (بارنز اند نوبل)
- سون تزو در اثر خود، فشرده‌ای از دیدگاهش دربارهی مسائل مختلف چون خرد، حرکت، هوشمندی، انگیزه، انعطاف نظر، صداقت، راز‌داری، مسئولیت‌پذیری و عمل‌گرایی ارائه می‌دهد. (آمازون)
- حتی یک پیام یا نکته‌ی تاریخی دور از واقعیت و مبهم نیز در این کتاب پیدا نمی‌شود. (نیوزویک)
- تلفیقی گیرا میان شاعرانگی و عمل‌گرایی. (آیریش تایمز)
کتاب هنر جنگ برای چه کسانی مناسب است؟
این کتاب هم یک پژوهش ناب برای علاقه‌مندان به اصول جنگ‌آوری و استراتژی‌های رزم است و هم یک مطالعه‌ی ویژه برای آن‌‌هایی که به مرور نظرات و اندیشه‌های ناب کهن و اندرز بزرگان تاریخ علاقه‌مند هستند.
در بخشی از کتاب هنر جنگ می‌خوانیم
در عصر «امیران جنگجو» یک ارتش چینی با آرایش جنگی خویش نمایش جالب توجهی عرضه می‌داشت و هنگامی که گروه‌های گوناگون ارتش با صفوف فشرده‌ی خویش انبوهی عَلَم و درفش ابریشم‌دوزی‌شده به اهتزاز درمی‌آوردند، که همگی مزین به تصویرهای پلنگ، پرنده، اژدها، مار، ققنوس و سنگ‌پشت که علامت ستاد کل ارتش و ستادهای معاونان و دستیاران او که فرماندهی جناح‌ها را بر عهده داشتند، بودند، منظره‌ای بسیار تماشایی به وجود می‌آمد. حرکات و مانورهای این ارتش رنگارنگ موجب انحراف دقت و توجه دشمن می‌شد و اجازه می‌داد تا عملیات چی Chi بر روی مواضع خلفی دشمن و بر روی جناح‌های او، تا عمق زیاد، به اجرا درآید.
سازمانی که سون تزو توصیه می‌کند و به تشریح آن می‌پردازد، به ستون‌های در حال حرکت ارتش، نرمش و انعطاف قابل توجهی می‌داد؛ و از سوی دیگر، نقطه‌های پیوند عناصر گوناگون، به گونه‌ای بود که گسترش سریع و مناسب برای نبرد را به سهولت ممکن می‌ساخت.
فهرست مطالب کتاب
یک نکته
پیشگفتار
مقدمه
سپاسگزارى‌ها
ورود به موضوع
1: نویسنده
2: متن
3: امیرنشین‌هاى جنگجو
4: جنگ در عصر سون تزو
5: جنگ در نظرگاه سون تزو
6: سون تزو و مائوتسه تونگ
7: ترجمه
فصول سیزده‌گانه
1: تقریب‌ها
2: هدایت و رهبرى جنگ
3: استراتژى تهاجمى
4: تمهیدات
5: نیرومندى
6: نقطه‌هاى ضعف و نقطه‌هاى قوّت
7: مانوور
8: متغیرهاى نه گانه
9: راه‌پیمایى‌ها
10: سرزمین
11: انواع نه گانه سرزمین
12: حمله با آتش
13: استفاده از مأموران مخفى
ضمیمه‌ها
ضمیمه 1: یادداشت درباره ووچى Wu Chi
ضمیمه 2: نفوذ سون تزو بر تفکر نظامى ژاپن
ضمیمه 3: سون تزو در زبان‌هاى دنیاى غرب
ضمیمه 4: شرح حال مختصر مفسران